هفت پیکر یا بهرام نامه، چهارمین منظومه نظامی از نظر ترتیب زمانی و یکی از دو شاه کار او در کنار خسرو و شیرین از لحاظ کیفیت است. این اثر دارای دو بخش کلی است: بخش اول مربوط به بهرام که روایتی تاریخ گونه دارد و بخش دوم که روایت های اپیزودیک از زبان هفت هم سر بهرام است. ساختار این اثر، تحلیل ادبی آن از دیدگاه مکتب فرمالیسم را امکان پذیر می سازد. در تحلیل ساختاری روایت، شخصیت دیگر به عنوان یک فرد انسانی واقعی در متن وجود ندارد، بلکه مجموعه ای است از کنش ها، تصاویر و نشانه های زبانی. شخصیت ها در داستان های هفت پیکر، موقعیت ممتاز و جای گاه کانونی شان را در روایت ها، از دست می دهند و متنیت می یابند، به نحوی که آن ها را می توان مستوفا و جدا از زمینه و بافتارشان، مورد بحث قرار داد.در این مقاله ابتدا واژه شخصیت را در روایت شناسی ساختارگرا بررسی می کنیم. آن گاه آن را به عنوان یک کنش یا عنصر روایی تحلیل خواهیم کرد. بازنمایی شخصیت به شکل مستقیم و غیر مستقیم، منابع و نمودگارهای آن نیز در هفت پیکر نظامی در قالب کنش، نام و عنوان، زبان و ظاهر بیرونی و محیط نشان داده می شود.

زن به عنوان یکی از اعضای جامعه بشری که نقش مهمی در بقای جوامع داشته است، در آثار ادبی و هنری مختلفی موضوع بحث و بررسی بوده است. یکی از شاعرانی که به این مضمون پرداخته است، نظامی گنجوی است. این اثر بعدها توسط هنرمندان دوره صفوی مصور گردید. بررسی و بازشناسی شخصیت زن در این اثر ادبی و هنری می­,تواند روشنگر نقش و جایگاه زن در این مقطع تاریخی باشد. روش تحقیق به صورت کتابخانه ­, ای و نوع آن، تحلیلی-توصیفی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در مقایسه با معاصران و مقتضیات زمان، زن در سبک فکری نظامی جایگاهی نسبتاً متعالی و قابل احترام داشته است. این مسئله در برخی زمینه ­, ها با دیدگاه سیمون دوبووار قابل مقایسه و در برخی زمینه ­, ها نیز کاملا ً با دیدگاه دوبووار متفاوت است؛ نظامی و دوبووار از این نظر که برای زن شخصیتی مستقل و آزاد قائل هستند، دارای اشتراک فکری هستند اما در برخی زمینه­,ها ازجمله بحث تأکید بر جنسیت و بُعد جسمانی و همچنین بُعد معنوی شخصیت زن، تفاوت­, های معناداری میان سبک فکری نظامی و دیدگاه سیمون دوبووار وجود دارد. دوبووار در همه ی زمینه ­, ها برای زن آزادی مطلق قائل است و در عین حال، نیازهای زن را به بُعد جنسی و جسمی محدود می­,کند اما در سبک فکری نظامی، زن دارای ارج و مقامی والاست که می تواند شخصیتی رشدیافته داشته باشد و به والاترین مراتب اجتماعی و عرفانی ارتقا یابد؛ بنابراین در مجموع، نظامی در اثر بهره­,مندی از آموزه­,های اسلام و عرفان اسلامی، برای زن جایگاهی متعالی ­, تر از دوبووار قائل است و تقریباً تمامی جنبه­,های شخصیتی زن را مورد توجه قرار داده است؛ اما سیمون دوبووار در اثر تأکید بر حضور صرف زن در جامعه و توجه به بُعد جسمی و جنسی او، صرفاً نیازهای مادّی و دنیوی او را در نظر گرفته است.

نظامی گنجوی، در شعر زبانی پیچیده و استعاری دارد. او با واژگان بسیار بازی می کند و برای تاثیرگذاری عاطفی، بر مخاطب می کوشد. این نوشته، پژوهشی درباره زبان شعری او بر اساس نظریه های فرمالیستی با هنجارگریزی است. مهم ترین وجه هنجارگریزی، دوری از تکرار لفظ و معنای عادی است، آن چیزی که شاعر همیشه در پی آن بود. ما با بررسی عناصر این بافت می توانیم ترفندهای هنری و شاعرانه وی را در خلق آثار ادبی کشف کنیم. نظامی، با عدول از زبان معیار و آشنایی زدایی، به خلق این زبان پرداخته است. البته، هنجارگریزی باید بر اساس زبان هنجار و زمان کاربرد آن بررسی شود. در ساختار شعر وی، هنجارگریزی های موسیقایی، واژگانی، دستوری و معنایی نقشی اساسی دارند.

با وجود آموزه های متعالی قرآن و سیره پسندیده  معصومین (ع) در مورد زن، غالبا در گذشته این عنصر برجسته  اجتماعی و انسانی به دید منفی و گاه تحقیر آمیز نگریسته می شد. در چنین فضای مرد سالارانه، در بین شاعران کمتر کسی را می توان یافت که از این عنصر برجسته به نیکی یاد کرده باشد. حکیم نظامی از اولین شاعران زبان فارسی است که در دفاع از حقوق زن و بیان فضایل و کمالات او داد سخن داده و مظلومیتش را فرا یاد آورده است. شاید یکی از دلایل آن این باشد که در طول زندگی از چشمه زلال محبت مادر و عشق پاک همسر بهره مند بوده است .بنابراین آنیمای شاعر او را بر آن داشته تا در منظومه های خود نگرش مثبت و والایی نسبت به زن از خود نشان دهد. از دیدگاه او زن شخصیتی خردمند و مدبر دارد و می تواند راهنمای خوبی برای مرد باشد. این مقاله سیر تحول و اوج گرفتن نگاه نظامی به زن را از مخزن الاسرار تا اسکندرنامه بررسی می کند تا مقام ویژه  او را با توجه به جامعه  مردسالار آن روز نشان دهد. در اندیشه  نظامی زن ضعیفه نیست بلکه بازتاب زیبایی های پروردگار است. تدابیر او راهنمای مردان بزرگ و حتی پادشاهان قدرتمند است و نشان می دهد که چه بسا زنانی با اعمال و کردار سنجیده، در کشورداری و پادشاهی عملکردی با شکوه تر از مردان روزگار به یادگار گذاشته اند.

شخصیت داستانی ممکن است کاملا تخیلی باشد و نویسنده خود خالق آن باشد. نویسنده همچنین می تواند از خصوصیات خود، دیگران و حتی شخصیت های تاریخی و ادبی استفاده کند. در این صورت، داستان او زمینه واقعی خواهد داشت. این نوع شخصیت، شخصیت داستانی دارای پیشینه نامیده و در جستار پیش رو آفرینش گونه های آن بررسی می شود. گاهی نویسنده برای ساخت شخصیتی علمی و واقعی، از تحلیل های روان شناسان برای شناساندن شخصیت های گوناگون داستانی در کار خود استفاده می کند. برخی شخصیت های ساخته شده نویسنده، نمونه و الگویی می شود تا نویسنده بتواند از شخصیت تجربه شده آنان در داستان های دیگر نیز بهره ببرد. برخی شخصیت های اجتماعی، اندیشه ها و آرمان های مورد علاقه مردم را بیان می کنند. نویسنده گاه از این شخصیت ها در داستان استفاده می کند. برخی شخصیت ها هم مورد تنفر مردم هستند. نویسنده ممکن است از به کارگرفتن آن ها بپرهیزد. در بازسازی شخصیت، نویسنده گاهی از عوامل مختلفی مانند لحن افراد استفاده می کند.

قرن ششم هجری، از قرون پربار شعر و ادب پارسی است و شیوه ای از سخنوری در این دوره پیدا آمد که آن را شعر متعهد یا شعر دینی هم گفته اند. از استادان و داستان سرایان برجسته این دوره، نظامی گنجوی است که شیوه وی توسط شاعران دوره های بعد پیروی شد. شعر نظامی شعری فنی است که توان علمی شاعر، آن را به دانش های گوناگون آراسته است. از جمله دانش های اسلامی که در شعر نظامی بازتابی گسترده داشته است، فقه اسلامی است. وی با هنرمندی و توانی کم نظیر از مسائل فقهی در ساختن ترکیبات گوناگون و فراهم آوردن آرایه های ادبی و آفریدن تصاویر بدیع بهره برده و گاه موضوعات فقه اسلامی را نیز با آداب و رسوم اقوام کهن پیوند داده است. این مقاله بر آن است تا گوشه ای از این تاثیرات را بر پایه موضوعات مندرج در فقه اسلامی تبیین نماید.

پیرگنجه نظام آفرینش را بر پایه عشق استوار می داند. و بی عشق بودن را مرگ نام می نهد. عشق در نگاه او اکسیری است، که آینه ضمیر را صیقل می دهد. در عاشقانه های خمسه، عشق عرفانی، جسمانی، عذری و مادری مطرح است. و عشق عرفانی فراتر از سایر عشق هاست. عشقی پاک و نمونه عالی وحدت عاشق و معشوق، این عشق بسی فراتر از عشق جسمانی است. چرا که برخلاف عشق جسمانی، سخن از خط و خال و ابروی معشوق نیست. عشق ارشمیدس به کنیز چینی از مقوله های جسمانی است، که ارشمیدس را از کلاس درس ارسطو دور کرده بود. اما از عشقی دیگر به نام عشق عذری سخن می گوید. که اصل اساسی در آن راز داری و سرپوشی و پاک ماندن است. عشقی دوطرفه و عفیفانه که همواره عفتشان مایه فراق و ناکامی آنها می شود. عشاق عذری با سوز عشق می سازند، دل به مرگ می سپارند؛ و به عبارتی دیگر شهید می شوند. عشق مادری نیز از دیگر انواع عشق پاک است. عشقی ذاتی که سال ها پس از مرگ معشوق هم چنان در دل جای دارد. زنان در خمسه نظامی در عشق و دلدادگی بی همتا هستند. و هم چون ظاهر زیبا و شورانگیز شان، باطنی زیبا و هویتی دلربا دارند. اما از ابتدایی ترین حق که حق انتخاب همسر است، محرومند. و ازدواج هایشان یا به صورت اجباری، یا سیاسی و یا وصیتی است. و تنها در چند مورد عاشقانه و با میل قلبی است.